Choroby charakterystyczne dla osób w starszym wieku przestały być w ostatnich latach tematem tabu: coraz częściej mówi się o nich głośno i bez skrępowania, traktując je nie jako coś wstydliwego, co należy zatuszować i ukryć, ale po prostu jako fizjologiczne schorzenia czy zaburzenia, z którymi możemy walczyć i sprawiać, by jakość życia osób na nie cierpiących i ich opiekunów była jak najwyższa. Poniżej znajdziesz zbiór podstawowych informacji na temat choroby Alzheimera oraz dowiesz się, jakie są jej objawy. Poznasz także fazy alzheimera (bo tak potocznie nazywa się to schorzenie). Dowiesz się także, jak wygląda opieka nad chorym oraz czym różnią się często utożsamiane ze sobą demencja i alzheimer.

Czym jest choroba Alzheimera? 

Choroba ta została po raz pierwszy opisana w roku 1906 przez niemieckiego lekarza Aloisa Alzheimera, od którego nazwiska, jak możemy się domyślić, pochodzi jej nazwa; spotkać można się również ze skrótem AD wywodzącym się z języka angielskiego (ang. Alzheimer's disease). Od roku 1906 wiedza medyczna i badania naukowe pozwoliły nam dużo lepiej poznać tę dolegliwość, wciąż jednak pozostaje ona pełna tajemnic, niedomówień i mitów — a jest to jedna z najbardziej dotkliwych i kosztownych społecznie chorób, z jakimi zmagają się kraje rozwinięte, gdzie średnia długość życia wciąż się podnosi, w związku z czym również choroby dotykające osoby starsze odgrywają coraz to większą rolę na różnorodnych płaszczyznach życia. 

Alzheimer — przedstarczy zanik mózgu

Alzheimer określany jest również jako przedstarczy zanik mózgu, gdyż to właśnie on jest organem, od którego zaczynają się patologiczne zmiany. Mózg chorego na alzheimera zostaje w przebiegu tej choroby uszkodzony, co wiąże się z utratą synaps kory mózgu oraz neuronów. Jest to choroba nieuleczalna i śmiertelna, która u każdego pacjenta może mieć nieco inny przebieg (podzielony jednak na wyróżniające się fazy), a leczenie polega jedynie na zatrzymywaniu zmian, ponieważ mimo długoletnich badań naukowych nie odkryto jeszcze terapii, która pozwoliłaby na cofnięcie degeneracji mózgu i przywrócenie jego stanu sprzed choroby. Zmiany te są postępujące i znacznie wpływają na funkcje poznawcze chorego, a dalsze fazy choroby alzheimera właściwie uniemożliwiają mu samodzielne funkcjonowanie.

Jakie są objawy choroby Alzheimera? 

Początkowa faza choroby Alzheimera jest bardzo trudna do wykrycia i zdiagnozowania, ponieważ jej początki wiązane są najczęściej po prostu z podeszłym wiekiem lub przebytym stresem czy przemęczeniem. Dopiero wyraźne objawy, mocno rzutujące na codzienne życie chorego sprawiają, że zostaje on skierowany na specjalistyczne badania. Uszkodzenie mózgu, charakterystyczne dla opisywanego schorzenia, powoduje pogłębiające się otępienie umysłowe, które prowadzi do znacznego pogorszenia funkcji poznawczych. Czasami słyszymy lub nawet widzimy, że starsza osoba wyszła z domu, ubrana nieadekwatnie do warunków pogodowych, jest zagubiona, przygaszona, ma kłopoty z formułowaniem logicznych zdań i przejawia trudności w odpowiedzi na najprostsze nawet pytania o to jak się nazywa i gdzie mieszka — z dużym prawdopodobieństwem możemy przypuszczać, że cierpi właśnie na AD i wymaga natychmiastowej pomocy.

Alzheimer — pierwsze objawy

Pierwszymi objawami, które powinny wzbudzić nasz niepokój, jeśli obserwujemy je u siebie bądź kogoś z bliskich, są:

• zaburzenia pamięci, które rzutują na codzienne funkcjonowanie (np. gubienie rzeczy);

• kłopoty z wykonywaniem codziennych czynności domowych, które dotychczas nie sprawiały trudności;

• zaburzenia myślenia abstrakcyjnego i zaburzenia językowe;

• dezorientacja;

• zmiany w osobowości;

• zmienne nastroje;

• bierność, apatia, utrata zainteresowań i inicjatywy. 

W zaburzeniu, jakim jest alzheimer etapy choroby sprawiają, że cierpiąca na nią osoba, staje się coraz mniej samodzielna, by w końcowej fazie stać się zupełnie zależną od opieki innych. Więcej informacji na temat objawów charakterystycznych dla poszczególnych faz choroby znajduje się dalszej części tekstu.

Jedną z charakterystycznych cech tej choroby, która budzi największe zaniepokojenie i strach wśród osób chorych i ich najbliższych jest agresja, dlatego też fraza "alzheimer objawy agresja" jest jedną z najczęściej wyszukiwanych, jeśli chodzi o to schorzenie. Osoby cierpiące na AD mogą być często pobudzone i/lub agresywne, co nie wynika z ich złej woli, a z uszkodzeń mózgu, a szczególnie części odpowiedzialnej za kontrolę nad emocjami oraz z sytuacji, w jakiej aktualnie się znajdują. Zaburzenie ustalonego rytmu dnia, zmęczenie, ból, niewygoda, dezorientacja, zbyt duża ilość bodźców — wszystko to może sprawić, że spokojna i łagodna przed chorobą osoba, staje się nagle agresywna werbalnie i fizycznie. Szacuje się, że agresja zbiega się u około 40% pacjentów chorych na Alzheimera.

Alzheimer etapy: czas trwania i przebieg

Chociaż przebieg choroby u każdej osoby może wyglądać nieco inaczej, to istnieją pewne charakterystyczne, następujące po sobie etapy choroby Alzheimera. Mogą być one różnie rozłożone w czasie, a wszystko zaczyna się od bardzo trudnych do zauważenia, szczególnie u osób nieaktywnych już zawodowo, łagodnych zaburzeń sfery poznawczej, które często nazywane są fazą przedkliniczną choroby. 

Fazy Alzheimera

Przyjmuje się, że alzheimer posiada trzy fazy:

1. Faza pierwsza/ wczesny etap - to otępienie o niewielkim nasileniu, charakteryzujące się wciąż postępującym pogarszaniem się pamięci i zdolność przyswajania nowej wiedzy i umiejętności. W tej fazie chorzy mają trudności w zaaklimatyzowaniu i odnajdywaniu się w nowych miejscach, występują problemy ze snem, apatia czy depresja. Charakterystyczne jest też gubienie rzeczy czy pozostawianie ich w niewłaściwych miejscach, zapominanie o wykonaniu już danej czynności i powtarzanie jej (np. zażycie leków, kąpiel, sprzątanie), a także ciągłe powtarzanie pytań, opowieści i uwag. W tej fazie najbardziej uszkodzona zostaje pamięć krótkotrwała. Przy dolegliwości, jaką jest choroba alzheimera etapy ile trwają, jest jednym z najczęściej zadawanych pytań. Szacuje się, że ten pierwszy, najłagodniejszy etap może trwać najdłużej z wszystkich, bo nawet 20 lub więcej lat.

2. Faza druga, czyli etap umiarkowany — wiąże się z coraz to większym uszkodzeniem mózgu (ubytkami synaps i neuronów). Tutaj chory nie może już samodzielnie prowadzić gospodarstwa domowego, a bardzo często zdarza się nawet, że powinien znajdować się pod czyjąś ciągłą opieką, by nie wyrządzić krzywdy sobie lub najbliższemu otoczeniu. W tej fazie znacznej degeneracji ulega również pamięć długotrwała, a chory może nie rozpoznawać już nawet bliskich mu i lubianych osób, pojawiają się też zaburzenia neuropsychiatryczne i behawioralne, takie jak agresja, wybuchy złości, labilność nastrojów, stawianie oporów opiekunom czy objawy urojeniowe. Występuje także nadpobudliwość psychoruchowa, omamy słuchowe i wzrokowe, a także zespół błędnego rozpoznawania, objawiający się np. prowadzeniem rozmów z radiem czy telewizorem. Chory traci także podstawowe umiejętności dnia codziennego, takie jak ubieranie się, samodzielne spożywanie posiłków czy umiejętność logicznego i składnego wypowiadania swoich myśli, co spowodowane jest zapominaniem nawet podstawowych słów. W tym etapie przy zaburzeniu, jakim jest alzheimer opieka w domu może być bardzo trudna i bliscy często decydują się na powierzenie pieczy nad chorym wyspecjalizowanym ośrodkom. Drugi etap może trwać od dwóch do nawet dziesięciu lat, w ciągu których mózg chorego ulega stopniowej degeneracji.

3. Faza trzecia, czyli otępienie głębokie, charakteryzuje się całkowitą zależnością i niesamodzielnością chorego. Końcowe stadium choroby alzheimera to czas kiedy pacjent nie rozpoznaje bliskich osób, nie potrafi się porozumiewać (jego język ogranicza się do kilku prostych słów, by w końcu zaniknąć) ani wykonać bez pomocy najprostszych czynności. Zmniejsza się także mobilność osoby chorej, co skutkuje zanikiem mięśni, a w końcu pacjent traci zdolność poruszania się oraz przyjmowania pokarmów, mogą pojawiać się odleżyny. Szacuje się, że ten ostatni etap może trwać od jednego roku do pięciu lat i nieuniknienie kończy się śmiercią.

Kto może zachorować na alzheimera? 

Nie poznano jeszcze jednej, dokładniej przyczyny AD. Zachorować może każdy z nas czy naszych bliskich, dlatego warto dobrze znać i reagować na najwcześniejsze objawy chorobowe. Brak jest też dokładnych liczb, wskazujących na to, ile osób może zmagać się z tą chorobą, szacuje się jednak, że w roku 2021 może cierpieć na nią nawet od piętnastu do dwudziestu milinów ludzi, w Polsce liczba ta oceniana jest na około 350 tysięcy. 

Czy Alzheimer jest chorobą genetyczną?

Etiologii choroby upatruje się w genetyce (jednak czynniki takie zdiagnozowano jedynie w 1-1,5% przypadków), a także w zmniejszonej syntezie neuroprzekaźnika acetylocholiny, depozytach β-amyloidu, nieprawidłowości białka tau czy zanieczyszczeniach powietrza. Jednak żadna z tych hipotez nie została dostatecznie potwierdzona, więc do dnia dzisiejszego nie dysponujemy wiedzą na temat konkretnych przyczyn czy jasno określonych czynników ryzyka zachorowania.

Co jednak zrobić gdy pojawia się podejrzenie, że ktoś z naszych bliskich lub my sami możemy cierpieć na chorobę, jaką jest alzheimer jak sobie radzić? Wszystko powinno rozpocząć się od postawienia odpowiedniej diagnozy: lekarz rodzinny po wywiadzie może skierować nas na diagnozę kliniczną, gdzie na podstawie poszerzonego wywiadu, medycznej historii pacjenta oraz szeregu badań i obserwacji można potwierdzić lub wykluczyć chorobę. 

Choroba Alzheimera — opieka nad chorym oraz leczenie

Jednym z największych wyzwań, jakie lekarze i bliscy mają przed sobą po usłyszeniu diagnozy, jest jak najlepsza opieka nad chorym na alzheimera, która, choć na początku może być sporadyczna, w końcu z bardzo dużym prawdopodobieństwem, graniczącym z pewnością zmieni się w opiekę ciągłą. Leczenie tej choroby polega jedynie na zwalczaniu objawów i utrzymywaniu pacjenta jak najdłużej w maksymalnej sprawności fizycznej i intelektualnej, nie ma bowiem leku, który wstrzymałby rozwój AD lub umożliwił cofnięcie zmian w mózgu, które już się dokonały. Niestety, nawet najlepsze leczenie i najstaranniejsza opieka alzheimera nie powstrzyma w jego rozwoju, może jednak znacznie zwiększyć jakość życia i komfort chorego. 

Obecnie stosuje się oczywiście farmakoterapię, odpowiednio dobraną przez lekarza specjalistę, która w pewnym stopniu redukuje objawy, ale bardzo dużą rolę w leczeniu odgrywa też tzw. oddziaływanie psychospołeczne, szczególnie w dwóch pierwszych fazach choroby. Chory na alzheimera może uczestniczyć w terapiach behawioralnych, ukierunkowanych na emocje czy funkcje poznawcze. Informacje o tym, jak pomóc osobie z alzheimerem, możemy znaleźć na specjalistycznych stronach internetowych i u lekarzy. W razie trudności warto również skontaktować się z fundacjami i innymi organizacjami non profit, które zajmują się pomocą osobom chorym i ich opiekunom oraz bliskim. Można dzięki temu uzyskać wiele cennych informacji i wsparcia na temat tego jak postępować z osobą chorą na alzheimera.

Opieka nad chorym na alzheimera w domu

Bardzo często opieka nad chorym z chorobą Alzheimera odbywa się właśnie w domu, gdzie z dużą dozą prawdopodobieństwa podopieczny będzie czuł się najlepiej i będzie otoczony najbardziej troskliwą opieką. Jest to ogromne i wyczerpujące wyzwanie, którego trudność zwiększa się wraz z rozwojem AD. Postępowanie z osobą chorą na alzheimera będzie różniło się oczywiście w zależności od fazy choroby, pamiętajmy jednak o tym, by tak długo jak to tylko możliwe, nie wyręczać we wszystkim chorego, pozwolić mu zachować pewien poziom samodzielności, który będzie owocował dłuższym w miarę samodzielnym funkcjonowaniem. Już od najwcześniejszego etapu choroby, warto zadbać o odpowiednią dietę i poziom aktywności fizycznej, a także trening funkcji poznawczych i manualnych, którym może być nawet zwykłe układanie puzzli, modelarstwo, krzyżówki czy szydełkowanie. Przy problemie, jakim jest alzheimer opieka nad chorym wymaga wiele cierpliwości, umiejętności radzenia sobie ze stresem i panowania nad emocjami. Chociaż często może być nam bardzo ciężko, pamiętajmy, że to choroba sprawia, że dana osoba zachowuje się w ten, a nie inny sposób, spróbujmy też postawić się jej sytuacji, poczuć jej zagubienie, niemożność odnalezienia się w znanym dotychczas świecie czy problemy z wyrażaniem najprostszych myśli i potrzeb. 

Jak zapewnić bezpieczeństwo osobie chorej na Alzheimera w domu?

Przy schorzeniu, jakim jest choroba alzheimera opieka będzie z czasem coraz to bardziej wymagająca i trudniejsza. W początkowej fazie dobrze będzie maksymalnie ujednolicić plan każdego dnia, co da podopiecznemu poczucie stałości i bezpieczeństwa, a także odpowiednio przygotować codzienną infrastrukturę, na przykład poprzez etykietowanie produktów, zostawianie przydatnych instrukcji czy wiadomości głosowych. Dobrze pomyśleć też o odpowiednich zabezpieczeniach, takich jak specjalne zamki w drzwiach, a nawet oknach, które zatrzymają chorego w domu i uchronią go przed zgubieniem się w otoczeniu i czasie, którego może nie poznać. W chorobie, jaką jest alzheimer opieka w późniejszych etapach będzie wymagała również nabycia odpowiednich sprzętów i artykułów, takich jak specjalistyczna odzież (np. wygodne body i koszule z wycięciami z tyłu ułatwiające szybkie załatwianie potrzeb fizjologicznych czy przewijanie, co jest przydatne przy problemach z nietrzymaniem moczu i stolca), uchwyty do łazienki minimalizujące ryzyko upadku czy odpowiedni materac przeciwodleżynowy. Postępowanie z chorym na alzheimera wymaga wielostronnego działania, opieki specjalistycznej, a także codziennej troskliwości, która w pierwszych etapach może uchronić go lub przynajmniej zminimalizować powikłania takie jak odleżyny, niedobory składników odżywczych, problemy skórne czy kłopoty z jamą ustną.

Czym się różni demencja starcza od alzheimera?

W związku z zaburzeniami sfery poznawczej u osób w starszym wieku bardzo często pojawia się pytanie o to, czy demencja to alzheimer i czy te dwie choroby są tożsame. Chociaż te dwa pojęcia są w jakiś sposób ze sobą związane, to zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, nie określają one jednego schorzenia. Demencja jest schorzeniem o innej etiologii niż AD, może występować nawet u osób bardzo młodych i być spowodowana chorobą lub uszkodzeniem struktur mózgowych. Co istotne i rozróżniające te dwie choroby, niektóre postacie demencji mogą się cofnąć, są odwracalne, natomiast przy alzheimerze nie ma takiej szansy. 

Faktem jest, że aż osiemdziesięciu procentom przypadków choroby Alzheimera towarzyszy również demencja — jest ona poniekąd pochodną AD. Jednak równie dobrze może być spowodowana innymi chorobami i świadczyć o tym, że w organizmie dzieje się coś niepokojącego i wymagającego diagnozy. Przy problemie, jakim jest alzheimer to jak postępować z chorym, nieco różni się więc od postępowania w samej demencji. Chociaż obydwie te choroby są postępujące i dają zbliżone objawy, to dla opiekunów i lekarzy odpowiednia diagnoza będzie podstawą do zapewnienia pacjentowi najbardziej adekwatnej opieki.

A na pytanie o to, czy to, co dolega nam lub bliskiej nam osobie to alzheimer czy demencja, najlepiej będą mogli odpowiedzieć właśnie doświadczeni lekarze, którzy po postawieniu diagnozy, będą w stanie wdrożyć również odpowiednie leczenie.